Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie wpisane w Ziemię Hrubieszowską i Jej tradycje na przestrzeni 50-lecia swej działalności.
W 2010 roku mija 50-lecie działalności Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego. Zwykle przy takich jubileuszach mamy skłonność wracania do korzeni, do czasu i ludzi, którzy byli inspiratorami i współtwórcami tych wydarzeń.
Inicjatywa powołania Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego zrodziła się z chwilą gdy w 1960 roku władze wojewódzkie postawiły przed Czesławem Tylusem – ówczesnym z-cą inspektora szkolnego ds. kultury alternatywę likwidacji lub ożywienia działalności Towarzystwa Miłośników Ziemi Hrubieszowskiej zwanego też Towarzystwem Miłośników Sztuki. Towarzystwo powstało zaraz po wyzwoleniu w 1945 roku. Założyła je grupa hrubieszowskiej inteligencji na czele z Antonim Wiatrowskim, Stefanią Michalską, Kazimierzem Szkudzińskim, Heleną Prochaską.
Towarzystwo działało w sekcjach: krajoznawczej, teatralnej, muzycznej, fotograficznej i tkackiej. Najbardziej ożywioną działalność prowadziły sekcje - krajoznawcza pod kierunkiem Antoniego Wiatrowskiego i teatralna kierowana przez Stefanie Michalską. Członkowie Towarzystwa zbierali się najczęściej w domu Stefanii Michalskiej gdzie omawiane były plany działalności.
Występujące w tym okresie trudne warunki kulturalno - polityczne nie sprzyjały i zniechęcały do pracy w Towarzystwie wielu jego członków. Ponadto choroba Antoniego Wiatrowskiego i jego śmierć w 1957 roku spowodowała regres Towarzystwa. Czesław Tylus z Wincentym Piątakiem postanowili ożywić działalność Towarzystwa. Dotarli do jego członków, spotkali się jednak z brakiem chęci z ich strony do dalszego działania.
Czesław Tylus nie mając innego wyjścia rozwiązał Towarzystwo Miłośników Ziemi Hrubieszowskiej. Wówczas to Wincentemu Piątakowi zaświtała myśl powołania do życia w miejscu rozwiązanego nowe stowarzyszenie. Przekonywał Czesława Tylusa, że w oparciu o zespół ludzi – lokalnej inteligencji, można coś zrobić. Ta argumentacja początkowo nie przekonywała Tylusa, który miał do niej uzasadnione wątpliwości, lecz w końcu dał się przekonać argumentacji Piątaka i wyraził zgodę.
W drugiej połowie 1960 roku Wincenty Piątak zwołał zebranie założycielskie, na które zaproszono również byłych członków Towarzystwa Miłośników Ziemi Hrubieszowskiej, jak i osoby zainteresowane działalnością kulturalną, nauczycieli i regionalistów. Na zebraniu tym, opierając się na wcześniej opracowanym i przygotowanym przez Wincentego Piątaka statucie, podjęto decyzję o powołaniu stowarzyszenia nawiązującego nazwą i do tradycji założonego przez Stanisława Staszica w 1816 roku Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego.
Protokół założycielski w formie wniosku podpisany przez uczestników zebrania zaakceptował ówczesny przewodniczący Powiatowej Rady Narodowej w Hrubieszowie Roman Kuśmicki. Następnie Wydział Spraw Wewnętrznych w Lublinie w dniu 15 grudnia 1960 roku zatwierdził statut i zarejestrował stowarzyszenie pod nazwą Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie. Jest więc uzasadnione przyjęcie za datę powstania Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego dzień rejestracji stowarzyszenia i zatwierdzenie statutu 15 grudnia 1960 roku.
Należy podkreślić, że to właśnie dzięki Wincentemu Piątakowi Towarzystwo z chwilą powstania było już w pełni przygotowane organizacyjnie do realizacji celów i zadań statutowych. Postawione Towarzystwu statutowe zadania, zasadniczo nie zmienione dotąd, obejmują integrację hrubieszowskiego społeczeństwa, utrzymanie więzi z opuszczającymi region oraz organizację sekcji zamiejscowych w ośrodkach większych ich skupisk, pielęgnowanie i popularyzację tradycji regionu hrubieszowskiego, dokumentację wkładu regionu w kulturę i cywilizację, ochronę zabytków kultury umysłowej i materialnej regionu, upamiętnianie miejsc pamięci narodowej, interesowanie intelektualistów regionem hrubieszowskim, pracę z młodzieżą oraz inicjatywy na rzecz kulturalno-cywilizacyjnego rozwoju regionu.
Pierwszym przewodniczącym Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego został Kazimierz Kulikowski, ale mózgiem i motorem Towarzystwa był Wincenty Piątak, który do 1966 roku pełnił obowiązki sekretarza, zaś od 1967 roku przewodniczącego Zarządu. Funkcję tę sprawował do 1982 roku, w którym to choroba nie pozwoliła mu na dalsze jej pełnienie. W uznaniu jego zasług XIV Walny Zjazd TRH obradujący w dniu 14 października 1984 roku, nadał Wincentemu Piątakowi godność dożywotniego Honorowego Prezesa TRH.
Zastępują w czasie choroby Wincentego Piątaka, przez krótki okres czasu obowiązki prezesa pełniła Helena Bojarczuk vice-prezes Zarządu, jednak 1983 roku zrzekła się sprawowania tej funkcji. Od roku 1984 do 1996 roku prezesem Zarządu TRH był Stanisław Jurczuk. Od XVIII Zjazdu TRH, który się odbył w grudniu 1996 roku funkcję prezesa do chwili obecnej pełni Jerzy Krzyżewski.
Realizując zadania statutowe Zarząd TRH położył duży nacisk na integrację hrubieszowskiej społeczności i utrzymanie więzi z rodzinną Ziemią Hrubieszowską tych wszystkich, którzy ją opuścili. Powstają sekcje zamiejscowe TRH.
Sekcja Warszawska
W sali świetlicowej Domu Chłopa w Warszawie została powołana w dniu 27 października 1962 roku Sekcja Warszawska TRH. Sekcja początkowo działała jako Koło Hrubieszowian przy Kole Zamościan Stołecznego Oddziału PTTK. W chwili założenia liczyła 25 osób. Oprócz Zarządu TRH współinicjatorem powołania sekcji był Zenon Kniaź, regionalista i wieloletni członek Zarządu Warszawskiego Koła Zamościan, który wraz z równie jak on aktywnymi działaczami Koła – Antonim Burcanem, Franciszkiem Pilusiem i Zbigniewem Zalewskim przyczynili się do prężnego działania i spoistości sekcji. Organizowali wspólnie ze Związkiem Literatów Polskich spotkania i wieczory autorskie poświęcone między innymi Stanisławowi Ciesielczukowi i Adamowi Szczerbowskiemu. Nawiązywali kontakty z byłymi członkami Warszawskiej Grupy Literackiej „Kwadryga”, do której należał nasz hrubieszowski poeta Stanisław Ciesielczuk.
W 1967 roku zorganizowany został przez Sekcję wieczór autorski poety powieściopisarza i dramaturga - Stefana Flukowskiego. Na spotkaniu tym Stefan Flukowski otrzymał srebrny Medal „Zasłużony dla Powiatu Hrubieszowskiego”. Wieczór prowadził Stanisław Maria Saliński.
Sekcja Warszawska jako Koło Hrubieszowian przy Kole Zamościan Stołecznego Oddziału PTTK, działała do lutego 1988 roku. Na zebraniu w dniu 20 lutego 1988 roku w Warszawie zwołanym z inicjatywy pochodzącego z Hrubieszowa płk. Leonida Bujana, zapadła decyzja powołania Samodzielnej Sekcji Warszawskiej TRH. Do Zarządu nowopowstałej Sekcji weszli Leonid Bujan – przewodniczący, Bogdan Cieśliński – vice -przewodniczący, Jerzy Budnik - skarbnik, Bogusław Kowalski - sekretarz. Funkcję prezesa Sekcji Warszawskiej z wielkim zaangażowaniem i poświęceniem do chwili obecnej pełni płk. dr Leonid Bujan.
Sekcja Lubelska TRH.
Z inicjatywy Zarządu TRH 2 marca 1969 roku podczas Festiwalu Powiatów woj. lubelskiego odbyło się zebrania z mieszkańcami Lublina pochodzącymi z Hrubieszowa i powiatu hrubieszowskiego. Na zebraniu powołana została Sekcja Lubelska TRH, w zebraniu uczestniczyło 34 osoby. Pierwszym Przewodniczącym Sekcji Lubelskiej TRH został prof. Mieczysław Sawczuk, który pełnił tę funkcję do 1975 roku. Jego następcami byli: prof. Tadeusz Przybysz w latach 1975-1978, Tadeusz Szymański w latach 1978-1985. Od roku 1985 funkcję prezesa pełnił z wielkim zaangażowaniem aż do chwili śmierci Mieczysław Sas. Zmarł w maju 2010 roku. Funkcję prezesa sprawuje vice-prezes Andrzej Perehubka.
Sekcja Lubelska TRH działając bardzo prężnie, organizuje spotkania z przedstawicielami ludzi kultury, nauki oraz twórcami ludowymi. Do wielkich osiągnięć Sekcji należy zaliczyć pomoc w osiągnięciu i zabezpieczeniu środków finansowych na zakup dworku DuChateau w Hrubieszowie z przeznaczeniem na muzeum i siedzibę TRH, jak również pomoc finansową w budowie pomnika Bolesława Prusa w Hrubieszowie. Szczegółowy dorobek Sekcji Lubelskiej TRH przedstawia wydana z okazji XX- lecia Sekcji publikacja pod redakcją Mieczysława Sasa.
Koło Młodzieżowe TRH
Oprócz Sekcji zamiejscowych w Warszawie i Lublinie z inicjatywy Zarządu TRH w ramach sekcji młodzieżowej powołane zostało w 1965 roku Młodzieżowe Koło TRH przy Liceum Ogólnokształcącym im. St. Staszica w Hrubieszowie. Pracą Koła kierował jego wieloletni opiekun, nauczyciel Liceum i członek Zarządu TRH – Zygmunt Drewnik. To z jego inicjatywy i pod jego opieką młodzież zrzeszona w Kole organizowała z okazji „Dni Ziemi Hrubieszowskiej” barwne, coroczne żakinady na ulicach miasta.
Młodzież zrzeszona w Kole TRH brała również liczny udział w Rajdach pieszych po Ziemi Hrubieszowskiej organizowanych przez Oddział PTTK w Hrubieszowie przy współudziale Zarządu THR. Koło organizowało również spotkania z ciekawymi ludźmi, konkursy wiedzy o regionie, wystawy promujące miasto i Ziemię Hrubieszowską. Jednak z chwilą przejścia Zygmunta Drewnika na emeryturę nastąpił zanik pracy Koła TRH. Zygmunt Drewnik nie znalazł godnych siebie następców, którzy by z tak wielkim zaangażowaniem pełnili prace z młodzieżą.
Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie dążące do integracji hrubieszowskiej społeczności poprzez zakładanie sekcji zamiejscowych i kół, pielęgnuje również z wielkim zaangażowaniem tradycje wielokulturowości miasta i regionu. Został nawiązany bardzo bliski kontakt z Zarządem Ziomkostwa Hrubieszowian w Izraela. Odbywają się coroczne spotkania Zarządu TRH z młodzieżą z Izraela, która przyjeżdża do Hrubieszowa by odwiedzić nasze miasto, złożyć wieńce i pomodlić się na grobach swoich przodków na miejscowym Kirkucie. Duszą i inicjatorem przyjazdów młodzieży Żydowskiej do Hrubieszowa jest wieloletni sekretarz Zarządu Ziomkostwa Hrubieszowian w Izraelu Shalom Omri, który również składa częste wizyty w Hrubieszowie z członkami ziomkostwa i swoją rodziną. Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie współdziałało w budowie i przygotowaniach do odsłonięcia pomnika „Ściany Pamięci” na Kirkucie w Hrubieszowie.
Osobny rozdział działalności Towarzystwa stanowi współpraca z archeologami. Odkrywanie historii naszej Ziemi - wykopaliska archeologiczne mają w TRH gorącego orędownika. Nawiązana została ścisła i wieloletnia współpraca Zarządu TRH z UMCS w Lublinie i archeologami prof. Janem Grubą i prof. Andrzejem Kokowskim. Odkryci przez prof. Andrzeja Kokowskiego w Masłomęczu Goci rozsławili Kotlinę Hrubieszowską w Polsce i Europie.
Oprócz zabytków archeologicznych Ziemia Hrubieszowska może się również chlubić bogatym rejestrem wydarzeń historycznych jak i wybitnych postaci oraz ludzi jakich zrodziła lub gościła w różnych okresach dziejowych. Na ziemi tej urodził się Aleksander Głowacki (Bolesław Prus), Leon Laurysiewicz - rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Abraham Stern -wynalazca machiny rachunkowej, Mieczysław Grzegorz Bekker - konstruktor pojazdu księżycowego LUNAR ROVING VEHIKL , malarz Władysław Czechórski, poeta Stanisław Ciesielczuk, tworzyli poeci Bolesław Leśmian i Stanisław Buczyński. Synami tej Ziemi byli niedawno zmarli naukowcy, profesorowie Wiktor Zin i Tadeusz Chrzanowski.
Nie sposób tu również pominąć starostów hrubieszowskich – hetmana Stanisława Żółkiewskiego – jedynego w historii zdobywcy Moskwy i bohatera spod Cecory, królewicza Władysława późniejszego króla Władysława IV. Prymasów - interrexów Jakuba Uchańskiego i Michała Radziejowskiego.
Na Ziemi tej stoczyli bitwy – Jan III Sobieski z Tatarami pod Hrubieszowem i Tadeusz Kościuszko z Moskalami pod Dubienką. Walczyli powstańcy styczniowi 1863 roku pod Mołożowem, pod Komorowem, na polach Zawalowa i Hostynnego została pokonana konarmia Siemiona Budionnego. W Hrubieszowskim 2-gim Pułku Strzelców Konnych służył legendarny mjr „Hubal” – Henryk Dobrzański. Ziemi ta przesiąkła krwią partyzantów AK i BCh, ludności cywilnej w okresie okupacji hitlerowskiej, walk z nacjonalistami ukraińskimi i terroru UB.
Na ziemi tej zawiązana została Unia Horodelska oraz zrealizowana wielka idea Stanisława Staszica – Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie.
Jak więc nie kochać Tej Ziemi. To dla niej urodzona w Hrubieszowie w 1895 roku Maria Cypryszewska po mężu Sędzimir Dobrowolska napisała pieśń i skomponowała muzykę zaczynającą się od słów „Hrubieszowska Ty Ziemico, Ziemio ukochana”. Pieśń ta uznawana jest obecnie za hymn Ziemi Hrubieszowskiej.
Ta piękna karta historii, to nie tylko powód do dumy, ale przede wszystkim obowiązek kultywowania i przekazywania młodemu pokoleniu i całemu społeczeństwu tych bogatych tradycji. Mając to na uwadze Towarzystwo regionalne hrubieszowskie od początku swej działalności zgodnie ze statutem TRH organizuje zjazdy, sesje popularno - naukowe, sympozja, konkursy, rocznicowe obchody, odczyty, spotkania autorskie, plenery malarskie i fotograficzne.
Specjalną rolę w popularyzacji miasta i regionu odgrywa „Biuletyn TRH”- organ
prasowy Towarzystwa wydawany od 1961 roku. Treść zamieszczonych w nim publikacji jest różnorodna, związana jednak tematycznie z regionem hrubieszowskim i zachodzącymi w nim wydarzeniami.
Powodem do dumy jest również wydawana przez Towarzystwo „Biblioteka TRH”, której dotychczas ukazało się 51 tomów. Miejsce w poszczególnych tomach „Biblioteki” znaleźli nie tylko poeci i twórcy, są tam również zapisy dziejów miasta i regionu, albumy i piosenki partyzanckie. Towarzystwo posiada również własny księgozbiór liczący około 4 tysięcy książek i zawiera pozycje poświęcone w całości lub we fragmentach sprawom regionu hrubieszowskiego.
Gromadzone od lat archiwum TRH poza materiałami mówiącymi o działalności Towarzystwa zawiera dokumentację dotyczącą między innymi wkładu regionu w kulturę i cywilizację. Księgozbiór jak i archiwum jest udostępniane członkom TRH i osobom zainteresowanym przy pisaniu prac naukowych.
Dla uhonorowania ludzi kultury i nauki oraz zadokumentowania wydarzeń historycznych i rocznicowych TRH wybiło pamiątkowe medale i medaliony. Na szczególną uwagę zasługuje seria medali pt. „Wkład regionu hrubieszowskiego w kulturę i cywilizację”. Oraz medalion portretowy patrona TRH Stanisława Staszica.
Gromadzone przez TRH eksponaty zapoczątkowały zbiory Muzeum Hrubieszowskiego założonego dzięki staraniom Towarzystwa w 1965 roku.
Z inicjatywy i składek zbieranych przez Towarzystwo powstały: pomnik Bolesława Prusa w Hrubieszowie, Partyzanta w Małkowie, 700-lecia Grabowca. Odbudowany został Kopiec Tadeusza Kościuszki w Uchańce, k. Dubienki i Pomnik Powstańców Styczniowych 1863 roku w Mołożowie. W roku 2009 ufundowany został przez TRH głaz z tablicą upamiętniającą pobyt Bolesława Leśmiana w Hrubieszowie . Należy zaznaczyć, że to właśnie w Hrubieszowie powstało największe dzieło poety – zbiór wierszy pt. „Łąka”.
Tablicami pamiątkowymi zostali uhonorowani: Bolesław Prus, Antoni Wiatrowski, Marian Baruś, Wincenty Piątak. TRH wystąpiło również z apelem zamieszczonym w lokalnej prasie i do władz miasta o ufundowanie tablicy pamiątkowej na byłym Magistracie miasta, gdzie w czasie okupacji hitlerowskiej mieściło się więzienie gestapo, a po wyzwoleniu katownia UB. Apel ten jednak pozostał bez oddźwięku.
Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie wielokrotnie dawało wyrazy dbałości o dobra kultury materialnej regionu i miasta. Zaniepokojone losami przyszłego powiatu hrubieszowskiego zwołało w 1998 roku Nadzwyczajny Walny Zjazd w celu przywrócenia funkcji powiatu w granicach istniejących do 1975 roku. Apelowało o pozostawienie Jednostki Wojskowej w Hrubieszowie. Z inicjatywy TRH został przywrócony na 600-lecie historyczny herb miasta Hrubieszowa.
Reasumując osiągnięcia Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego na przestrzeni półwiecza, należy stwierdzić, że nie było by tylu dokonań i tak prężnej działalności, gdyby nie społeczna i bezinteresowna praca wielu członków Zarządu i regionalistów. Nie sposób jest wymienić z imienia i nazwiska wszystkich działaczy i społeczników, którzy przyczynili się do sukcesów Towarzystwa. Trudno jednak pominąć wkład jaki wnieśli w rozwój TRH poza wymienionymi wcześniej działaczami: Szczepana Gębicza., Piotra Kisielewicza, Teofila Zielińskiego, Władysława Kossowskiego, Jerzego Burskiego, wieloletniego księgowego Władysława Głowackiego, Ireny Sułkowskiej wieloletniej pracownicy biura, Jacka Łacińskiego wieloletniego vice- prezesa i doradcy oraz wielu, wielu innych.
Zamykając ten piękny 50-letni rozdział historii należy stwierdzić , że Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie w pełni realizuje słowa swojego wielkiego patrona Stanisława Staszica - „Być narodowi użytecznym - być użytecznym Tej Ziemi, ukochanej Ziemi Hrubieszowskiej”.
Jerzy Krzyżewski