REGIONALNE TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ ŻÓŁKIEWKI
Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Żółkiewki powstało 11. 03. 2003 roku z inspiracji Kazimierza Spaleńca z WOK w Lublinie, jako 103 towarzystwo w województwie lubelskim.
Jego założycielami była aktywna grupa miłośników i pasjonatów kochających swoją miejscowość, a wśród nich prof. Andrzej Wac – Włodarczyk, dr Ryszard Gajewski i wielu innych. Pierwszym prezesem Towarzystwa został emerytowany nauczyciel Bohdan Kiełbasa, który kieruje cały czas pracą aktywnych zapaleńców. Liczba jego członków systematycznie wzrasta. Aktualnie liczy ono ponad czterdzieści osób. Towarzystwo postanowiło odszukać najistotniejsze fakty i dokumenty źródłowe z historii Żółkiewki od czasów najdawniejszych do współczesności. Udało się zgromadzić, ocalić od zapomnienia i spopularyzować wiele ciekawych, starych fotografii, planów i dokumentów źródłowych odsłaniających z mroków historii przeszłość naszej „małej ojczyzny” i jej mieszkańców. Wyjaśniono historyczną hipotezę nazwy, zasługi rodu Żółkiewskich i innych właścicieli naszej Żółkwi, od początków XVIII w. nazywanej Żółkiewką. Udokumentowano powiązania historyczne Żółkiewki z Żółkwią koło Lwowa.
Rezultatem żmudnych poszukiwań w archiwach, dociekań archeologicznych i wywiadów było wydanie dwuczęściowej monografii pod tytułem „Dzieje Żółkiewki i okolic”. Nawiązano serdeczną współpracę z sąsiednimi towarzystwami regionalnymi oraz władzami oświatowymi, kulturalnymi i samorządowymi Żółkwi i powiatu żółkiewskiego województwa lwowskiego. Dzięki wspomnianym publikacjom Żółkiewka promowana jest w całej Polsce i wielu innych krajach świata.
Zarówno w literaturze polskiej jak i ukraińskiej jest wiele wydawnictw historycznych i popularnonaukowych opisujących życie i bohaterskie czyny wielkiego hetmana Stanisława Żółkiewskiego. Jest również w obu krajach bogata literatura dotycząca powstania oraz dziejów pięknego miasta koło Lwowa, założonego przez wspomnianego bohatera. Natomiast informacje o Żółkwi koło Krasnegostawu i powstałego na jej części gruntów miasta Żółkiewka, będących kolebką rodu Żółkiewskich, są bardzo skromne i lakoniczne. Upływ czasu i uwarunkowania historyczne zatarły wiadomości o powiązaniach tych miejscowości.
W czasie zaborów Żółkiew koło Lwowa, od pierwszego rozbioru, znalazła się w zaborze austriackim – Galcji, a Żółkiewka w zaborze rosyjskim. Granica międzypaństwowa dzieliła te miejscowości przez cały czas zaborów. Po napadzie Związku Radzieckiego na Polskę 17 września 1939 roku Żółkiew znalazła się pod okupacją radziecką a Żółkiewka niemiecką. Po zakończeniu II wojny światowej Żółkiew, wraz z całą Ukrainą weszła w skład Związku Radzieckiego jako jedna z jego republik. „Żelazna kurtyna” i granica oddzieliła nasze miejscowości nie dając żadnych możliwości współpracy, bądź kontaktów społecznych. Szlabany graniczne zamknęły historyczny szlak handlowy wiodący przez Żółkiew, prowadzący od Bałtyku do Morza Czarnego.
Nie było tam żadnego przejścia granicznego. Te tragiczne uwarunkowania historyczne zatarły prawie całkowicie ślady powiązań historycznych między tymi miejscowościami. Większość społeczeństwa po obu stronach granicy nie wiedziała już nic, bądź niewiele, o istnieniu miejscowości noszących takie same nazwy, o życiu, kulturze i problemach ich mieszkańców oraz o historycznym związku tych miejscowości. Występowanie identycznych nazwisk w obu miejscowościach (Borowiec, Zabłocki, Kwieciński, Rudnicki, Szczur, Krawiec i wiele innych) dowodzi również o powiązaniach rodzinnych ich mieszkańców, które też zostały zerwane. W okresie istnienia Związku Radzieckiego, dla zatarcia śladów polskości i wzajemnych powiązań, w 1953 roku Żółkwi zmieniono nazwę na Nesterow.
Istniejące luki w wiedzy o historii obu miejscowości skłoniły nas do wypełnienia tych braków oraz odtworzenia zerwanych więzów. W tym celu Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Żółkiewki postanowiło wydać historyczno – fotograficzny album pod tytułem „Mała i duża Żółkiew”. Album w sposób syntetyczny przypomina historię „starej, małej Żółkwi” – współczesnej Żółkiewki, oraz „nowej, dużej Żółkwi” koło Lwowa. Ujmuje ich wzajemne powiązania i tragiczne historyczne zdarzenia zrywające wzajemne związki.
Wiele miejsca poświęcono działaniom współczesnym Towarzystwa zmierzającym do odbudowania zerwanych więzi. Rozpoczęła je współpraca i wymiana zespołów artystycznych oraz współpraca z Lwowskim Towarzystwem Kultury Polskiej Oddział w Żółkwi jak również z dziekanem i proboszczem parafii rzymsko – katolickiej w Żółkwi księdzem kanonikiem Bazylim Pawełko.
Rozpoczęło się od wymiany małych grup z obu stron granicy stopniowo rozszerzając zakres wymiany i współpracy.
W dniach 9 – 15 września 2007 roku grupa 20 uczniów ze szkoły Nr 1 w Żółkwi gościła w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Żółkiewce. Uczniowie z Ukrainy zamieszkali u rodzin uczniów z Żółkiewki. Stworzyło to okazję do dogłębnego poznania warunków życia i pracy polskich rodzin oraz wytworzenia serdecznych i przyjacielskich stosunków i więzi. Goście z Ukrainy zwiedzili najciekawsze zakątki Lubelszczyzny oraz zapoznali się z warunkami nauki w naszych szkołach. Po tygodniowym pobycie w Żółkiewce, przy pożegnaniu popłynęły łzy z obu stron.
Płakali odjeżdżający goście oraz nasi uczniowie. W rewanżu na początku kwietnia 2008 r. grupa młodzieży z Żółkiewki gościła u rodzin swych przyjaciół w Żółkwi zwiedzając przy tym pamiątki historyczne Żółkwi i Lwowa. W tym roku, w dniach od 03. 11. do 07. 11 ponownie w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Żółkiewce gościła dwudziestoosobowa grupa młodzieży ze szkoły Nr 1 w Żółkwi. Wzajemna współpraca przyjmuje coraz szersze kręgi i formy. Nawiązano również współpracę między jednostkami władz samorządowych obu miejscowości. W dniu 22 czerwca 2008 roku, przy dużym udziale Towarzystwa zorganizowano „I Jarmark Żółkiewski”, który ma być stałą, cykliczną imprezą transgraniczną. Odbywać się będzie przemiennie w Żółkiewce i Żółkwi. W imprezie tej uczestniczyli przedstawiciele władz samorządowych i zespoły artystyczne z Żółkwi.
Towarzystwo jest też inicjatorem i współorganizatorem spotkań z ludźmi wywodzącymi się z naszego terenu, których możemy stawiać za wzór dla młodzieży. Zorganizowaliśmy spotkanie z lekarzami urodzonymi i pracującymi w Żółkiewce. Z ponad siedemdziesięciu zaproszonych, na spotkanie przybyło ponad trzydzieści osób. Zorganizowaliśmy wystawę obrazów wywodzącej się od nas z Makowisk, słynnej malarki Teodory Kurek z domu Oleszek oraz rzeźb miejscowego artysty rzeźbiarza Zbigniewa Wlizło.
Upamiętniamy historyczne wydarzenia, ale również aktywnie uczestniczymy w budowaniu teraźniejszości i przyszłości naszej „małej ojczyzny”.
Bohdan Kiełbasa